Koliko neki grad odgovara potrebama svojih stanovnika diskutabilna je i nadasve promenjiva kategorija. Izgled grada određen je nasleđujem i sposobnostima lokalne vlasti da zatečeno stanje promeni tako da izgledi naselja i ulica, komunalna infrastruktura, organizacija administracije i ostalih službi budu na korist građana koji, iz generacije u generaciju, imaju drugačije potrebe. Valja pomiriti novo vreme sa novim potrebama i običajima sa starim stanjem i iznaći rešenja koja će voditi računa kako o prošlom tako i o 'liku stvari koje dolaze'. Nažalost, često je mudrost izmirenja i prilagođavanja, odbacivana u ime rezova kojima se, u revolucionarnim vremenima, raskidalo sa prošlošću u korist sadašnjosti proglašavane za najbolju moguću. Tako je nestručnost, lična sujeta i megalomanija maskirana ideološkim imperativima trajno sakatila mnoge gradove na ovdašnjim prostorima. Ni Vršac nije bio izuzet od ove rabote o čemu svedoče npr. nakaradni soliter i hotel sa parkingom u samom srcu grada zarad čijeg podizanja su srušeni blokovi starih zgrada, čak i zgrada čija je fasada bila zakonom zaštićena. Ali, 'progres' je tražio žrtve a tekući predsednici opština želeli su da ostave spomenik po kome će biti pamćeni, valjda po dobru.
Ipak, da se i na ovom planu nešto menja svedoči centralni vršački trg – šetalište koji je drastično promenio izgled centra grada. Izmeštanjem autobuske stanice i zatvaranjem ulica za saobraćaj otvoren je novi prostor za život grada na ulicama; tako je zatvoren svojevrsni istorijski krug kojim je trg vraćen pešacima. Naime, kako svedoče stare razglednice iz 1920-tih odnosno jedna od slika iz «Vršačkog triptiha» Paje Jovanovića, na trgu koji se, u obliku ćiriličnog slova G, prostirao od Gradske kuće do kafane «Tri pištolja» i Sterijine kuće, bila je zelena pijaca na kojoj su se prodavali svi proizvodi bašti i njiva, od zeleniša i voća do kukuruza i žita, uz mleko, sir i živinu. Položaj pijace bio je idealan: s jedne strane Gradska kuća-magistrat, dalje, niz sadašnju Dvorsku ulicu, Vladičanski dvor a preko puta crkva, okolo zanatlijske radnje i bircuzi, malo niže i mlin. Rečju, sve potrebno za život varošice s početka XX veka bilo je na dohvat ruke. Mada je Vršac u novog državi, Kraljevini SHS-Jugoslaviji, bio jedinstven i dalje se osećala podela na dva Vršca, srpski i nemački. Pijaca je bila na srpskom delu ali ni nemački nije bio daleko, kojih stotinjak metara iznad, prema bregu; no, kako je Gradska kuća 'služila' svima moglo se reći da je ta teritorija a sa njom i pijaca bila nešto kao 'neutralna zemlja'. U svakom slučaju, pijaca je radila sve do 1950.g. kada je izmeštena pored mlina gde se i sada nalazi (a mlin odavno ne radi). Na novooslobođenom prostoru trasirane su dve ulice sa prostranim trotoarima i posađeno drveće za mali park. Veliki kameni krst koji je krasio pijacu izmešten je u crkvenu portu. Pijačnu živost i gužve smenile su šetnje pored izloga prodavnica i večernje korziranje. Krajem 1960-tih postalo je aktuelno pitanje autobuskog međugradskog saobraćaja. Obzirom da je železnička stanica poprilično udaljena od centra grada a autobuski saobraćaj bio u poletu kao rešenje nametnulo se zidanje autobuske stanice i to upravo u dnu bivše pijace, tada Trga Save Kovačevića. Time su oni koji odlaze mogli to da učine iz grada a došljaci nisu imali problema sa traženjem znamenitosti ili državnih šaltera, što je svakako bila prednost.
Do kraja 1990-tih Vršac je, u krugu od 100-tinjak metara gradskog jezgra, imao autobusku stanicu, zgradu Skupštine opštine te soliter Robne kuće Beograd kao granične tačke 'centara'. Mali trg između Opštine i solitera bio je za nekoliko generacija mladih obavezno mesto okupljanja da bi ga početkom 90-tih novi mladi potpuno napustili. Isti slučaj bio je i sa parkićem iza autobuske stanice koji nije imao pravu svrhu. Autobuska stanica razgranala je, prema potrebama putnika, broj polazaka i dolazaka pa su gradske ulice postale pretesne za tu vrstu saobraćaja. Stoga je tadašnja gradska vlast pokrenula inicijativu da se autobuska stanica izmesti na obod grada (najpre je u opticaju bilo povezivanje sa železničkom stanicom ali je na kraju stanica sazidana na sasvim suprotnom kraju grada dok železnički putnički saobraćaj više uopšte ne funkcioniše). Nakon izmeštanja autobuske gužve pristupilo se 1998.g. radovima na novom-starom trgu koji su, posle nekoliko naknadnih prepravki, priveni kraju do jeseni 2000.g. kada je trg 'pušten u rad' mada je parking dovršen tek sledeće godine. Na trg je vraćen i kameni krst, relativo blizu prvobitnog mesta. Od tada Vršac, njegovi stanovnici i posetioci imaju prostranu pešačku zonu koju su najpre naselile bašte kafića. Za letnjih večeri sa promenjivim uspehom organizovani su, na malom amfiteatru, muzički ili zabavni programi za uveseljavanje brojnih šetača koji su tragali za dahom svežine u sparnim noćima u čemu pomalo pomažu i tri fontane. Naravno, pošto svaki kafić i restoran ima svoju muziku, živu ili sa CD-a, trgom često bruji ne naročito prijatna mešavima ritmova. Septembarska Berba grožđa puni trg veselom publikom koja obilazi šarene tezge uz obavezne pečene kobasice kao specijalitet ove 'turističko-ugostiteljske manifestacije'. Za poznih jesenjih meseci sa oštrom košavom koja briše šetalište je uglavnom prazno. Sneg ponovo 'aktivira' trg jer tu mnoštvo sanki i njihovih malih vozača nalazi idealno mesto za uživanje. Na trgu je najživlje za dočeke Novih godina kada se pred montažnom tribinom okupe slavljenici da slušaju muziciranje tamburaša, čestitku predsednika opštine i odgledaju vatromet. Proleće ponovo mami prolaznike da udahnu svež vazduh ili posede u nekoj bašti. Mada u novom ruhu trg živi nepunih pet godina očito je da su ga vrščani prihvatili. Istina, pitanje osmišljavanja prostora i sadržaja na njemu i dalje je aktuelno. Presija kafića i bašta ume da bude preterana posebno u nedostatku ostalih sadržaja koji se ne moraju odvijati samo na trgu već bi to moglo i u brojnim, godinama praznim, lokalima koje bi valjalo pretvoriti u knjižare, galerije i slične izložbene prostore. Za šetače su i dalje nepoznate namene staklenih vitrina razbacanih po trgu koje, naravno, sveprisutni a neuhvatljivi mangupi razbijaju ili sa njih odvaljuju mermerne ploče. Zabeležan je i pokušaj zatrpavanja male zelene površine ispred jednog od kafića da bi se dobio prostor za još neki sto. Zanimljiva je i odiseja spomen ploče na kojoj su imenovani privrednici zaslužni za izgradnju trga; po nalogu 'demokratske' vlasti ona je 2001.g. potajno izvađena (jer su na njoj imena za tu vlast nepodobnih direktora) da bi koji mesec kasnije bila, isto tako tiho i bez pompe, vraćena istina ne na prvobitno već na novo mesto. Bez obzira da li se nekome trg, ovakav kakav je, dopada ili ne, prija li mu ili smeta, on već ima i svoje redovne stanovnike - to su šarena jata golubova koja tu sleću i šepure se a stanovnici okolnih kuća i šetači ih hrane. Tako ovi pernati letači upotpunjuju sliku trga-šetališta na kome grad sa promenjivim uspehom živi iz dana u dana.
Ipak, da se i na ovom planu nešto menja svedoči centralni vršački trg – šetalište koji je drastično promenio izgled centra grada. Izmeštanjem autobuske stanice i zatvaranjem ulica za saobraćaj otvoren je novi prostor za život grada na ulicama; tako je zatvoren svojevrsni istorijski krug kojim je trg vraćen pešacima. Naime, kako svedoče stare razglednice iz 1920-tih odnosno jedna od slika iz «Vršačkog triptiha» Paje Jovanovića, na trgu koji se, u obliku ćiriličnog slova G, prostirao od Gradske kuće do kafane «Tri pištolja» i Sterijine kuće, bila je zelena pijaca na kojoj su se prodavali svi proizvodi bašti i njiva, od zeleniša i voća do kukuruza i žita, uz mleko, sir i živinu. Položaj pijace bio je idealan: s jedne strane Gradska kuća-magistrat, dalje, niz sadašnju Dvorsku ulicu, Vladičanski dvor a preko puta crkva, okolo zanatlijske radnje i bircuzi, malo niže i mlin. Rečju, sve potrebno za život varošice s početka XX veka bilo je na dohvat ruke. Mada je Vršac u novog državi, Kraljevini SHS-Jugoslaviji, bio jedinstven i dalje se osećala podela na dva Vršca, srpski i nemački. Pijaca je bila na srpskom delu ali ni nemački nije bio daleko, kojih stotinjak metara iznad, prema bregu; no, kako je Gradska kuća 'služila' svima moglo se reći da je ta teritorija a sa njom i pijaca bila nešto kao 'neutralna zemlja'. U svakom slučaju, pijaca je radila sve do 1950.g. kada je izmeštena pored mlina gde se i sada nalazi (a mlin odavno ne radi). Na novooslobođenom prostoru trasirane su dve ulice sa prostranim trotoarima i posađeno drveće za mali park. Veliki kameni krst koji je krasio pijacu izmešten je u crkvenu portu. Pijačnu živost i gužve smenile su šetnje pored izloga prodavnica i večernje korziranje. Krajem 1960-tih postalo je aktuelno pitanje autobuskog međugradskog saobraćaja. Obzirom da je železnička stanica poprilično udaljena od centra grada a autobuski saobraćaj bio u poletu kao rešenje nametnulo se zidanje autobuske stanice i to upravo u dnu bivše pijace, tada Trga Save Kovačevića. Time su oni koji odlaze mogli to da učine iz grada a došljaci nisu imali problema sa traženjem znamenitosti ili državnih šaltera, što je svakako bila prednost.
Do kraja 1990-tih Vršac je, u krugu od 100-tinjak metara gradskog jezgra, imao autobusku stanicu, zgradu Skupštine opštine te soliter Robne kuće Beograd kao granične tačke 'centara'. Mali trg između Opštine i solitera bio je za nekoliko generacija mladih obavezno mesto okupljanja da bi ga početkom 90-tih novi mladi potpuno napustili. Isti slučaj bio je i sa parkićem iza autobuske stanice koji nije imao pravu svrhu. Autobuska stanica razgranala je, prema potrebama putnika, broj polazaka i dolazaka pa su gradske ulice postale pretesne za tu vrstu saobraćaja. Stoga je tadašnja gradska vlast pokrenula inicijativu da se autobuska stanica izmesti na obod grada (najpre je u opticaju bilo povezivanje sa železničkom stanicom ali je na kraju stanica sazidana na sasvim suprotnom kraju grada dok železnički putnički saobraćaj više uopšte ne funkcioniše). Nakon izmeštanja autobuske gužve pristupilo se 1998.g. radovima na novom-starom trgu koji su, posle nekoliko naknadnih prepravki, priveni kraju do jeseni 2000.g. kada je trg 'pušten u rad' mada je parking dovršen tek sledeće godine. Na trg je vraćen i kameni krst, relativo blizu prvobitnog mesta. Od tada Vršac, njegovi stanovnici i posetioci imaju prostranu pešačku zonu koju su najpre naselile bašte kafića. Za letnjih večeri sa promenjivim uspehom organizovani su, na malom amfiteatru, muzički ili zabavni programi za uveseljavanje brojnih šetača koji su tragali za dahom svežine u sparnim noćima u čemu pomalo pomažu i tri fontane. Naravno, pošto svaki kafić i restoran ima svoju muziku, živu ili sa CD-a, trgom često bruji ne naročito prijatna mešavima ritmova. Septembarska Berba grožđa puni trg veselom publikom koja obilazi šarene tezge uz obavezne pečene kobasice kao specijalitet ove 'turističko-ugostiteljske manifestacije'. Za poznih jesenjih meseci sa oštrom košavom koja briše šetalište je uglavnom prazno. Sneg ponovo 'aktivira' trg jer tu mnoštvo sanki i njihovih malih vozača nalazi idealno mesto za uživanje. Na trgu je najživlje za dočeke Novih godina kada se pred montažnom tribinom okupe slavljenici da slušaju muziciranje tamburaša, čestitku predsednika opštine i odgledaju vatromet. Proleće ponovo mami prolaznike da udahnu svež vazduh ili posede u nekoj bašti. Mada u novom ruhu trg živi nepunih pet godina očito je da su ga vrščani prihvatili. Istina, pitanje osmišljavanja prostora i sadržaja na njemu i dalje je aktuelno. Presija kafića i bašta ume da bude preterana posebno u nedostatku ostalih sadržaja koji se ne moraju odvijati samo na trgu već bi to moglo i u brojnim, godinama praznim, lokalima koje bi valjalo pretvoriti u knjižare, galerije i slične izložbene prostore. Za šetače su i dalje nepoznate namene staklenih vitrina razbacanih po trgu koje, naravno, sveprisutni a neuhvatljivi mangupi razbijaju ili sa njih odvaljuju mermerne ploče. Zabeležan je i pokušaj zatrpavanja male zelene površine ispred jednog od kafića da bi se dobio prostor za još neki sto. Zanimljiva je i odiseja spomen ploče na kojoj su imenovani privrednici zaslužni za izgradnju trga; po nalogu 'demokratske' vlasti ona je 2001.g. potajno izvađena (jer su na njoj imena za tu vlast nepodobnih direktora) da bi koji mesec kasnije bila, isto tako tiho i bez pompe, vraćena istina ne na prvobitno već na novo mesto. Bez obzira da li se nekome trg, ovakav kakav je, dopada ili ne, prija li mu ili smeta, on već ima i svoje redovne stanovnike - to su šarena jata golubova koja tu sleću i šepure se a stanovnici okolnih kuća i šetači ih hrane. Tako ovi pernati letači upotpunjuju sliku trga-šetališta na kome grad sa promenjivim uspehom živi iz dana u dana.
0 komentara:
Постави коментар