BEŽEĆI OD NERAZREŠENE MORALNE DILEME - „Frankenštajn“ Žorža Besa; izdavač Čarobna knjiga, 2021.

 

Novim izdanjem u biblioteci „Stari kontinent“, grafičkom novelom “Frankenštajn”, izdavač „Čarobna knjiga“ u potpunosti opravdava svoje ime – naime, delo je, u reprezentativnom obliku (tvrde korice, kvalitetna štampa), dostupno ovdašnjim stripoljupcima samo par meseci posle originalnog pojavljivanja u Francuskoj. Zasluga za ovakvu promptnost svakako je i u dobrom prijemu prethodnog Besovog dela “Drakula”, kao i u etabliranom i kultnom statusu romana koji su poslužili kao literarni preložak strip adaptacija. I “Drakula” i “Frankenštajn” su ključna dela za istoriju horora ali i ikone popularne kulture XX veka koje su ušle u brojne umetničke forme (od filma i stripa do pozorišta, TV serija i kompjuterskih igrica), u svakodnevni govor odnosno fundus pojmova čije značenje je opšte poznato. Masovna popularnost je, neminovno, donela bezbrojne „prepravke“ i vulgarizacije originala, već prema potrebama onih koji su ih izvodili i onih koji su takve sadržaje konzumirali; stoga su ovi popularni mitovi obavijeni mnoštvom velova koji zamagljuju originale i izobličuju ih do neprepoznatljivosti. Besova odluka da u medij 9. umetnosti pretoči oba romana tako što će se čvrsto držati teksta svakako je hrabra ako se ima u vidu da su knjige originalno objavljene u XIX veku te nose duh tog vremena koji je blaži ali skloniji pompeznosti od ovog s početka XXI veka. No, ispostaviće se, u slučaju „Drakule“ i “Frankenštajna”, da njihove temeljne postavke čini niz elemenata i obrazaca čija je intrigantnost vanvremena. S druge strane, sama struktura romana, način njegove organizacije kao i stilistički manir kazivanja i danas ih dobrano dižu iznad rutinske, konfekcijske horor (para)literature.

Meri Šeli (1797-1851) ideju za „Frankenštajna“ je dobila 1816. godine dok su ona i pesnik Persi Šeli (tada njen ljubavnik, kasnije suprug) boravili u švajcarskim Alpima, na Ženevskom jezeru, u društvu lorda Bajrona i Džona Polidorija. Bajron je predložio prijateljima da prekrate vreme tako što će svako od njih napisati „priču o duhovima“. Meri je sročila prvu verziju svog dela i dve godine kasnije „Frankenštajna“ je objavila anonimno ali se ubrzo proneo glas da je autor knjige žena i ocene knjige su zahvaljujući tome bile pretežno negativne. Godine 1831. izlazi konačna verzija priče o čudovištu stvorenom od komada leševa i oživljenom u laboratoriji. Prvi film po ovom romanu snimljen je 1910.g. a najpopularniji Frankenštajni (bezimena kreacija je dobila prezime svog tvorca) bilu su Boris Karlof, Bela Lugoši i Lon Čeni.

Romaneskna priča ispisana u tri glasa (kapetana, načnika, stvorenja) bavi se temama neobuzdanog istraživačko-stvaralačkog zanosa i samodopadljivog oduševljenja koje, rušeći sve moralne i etičke barijere, ne mari za rezultate delovanja odnosno za kreaciju stvorenu u takvom delanju; na ova pitanja nadovezuju se promišljanja prirodne ljudske agresivnosti prema nepoznatom i bespomoćnom kao i nasušne potrebe za pripadanjem, zločina i kazne, osvete i praštanja odnosno prosvećenosti koja nije uvek prednost već i ozbiljna mana. Naravno, na iste podražaje reakcije su individualne: naučnik nije imao snage da se zaustavi dok nije video svoje delo (a onda ga se sa gađenjem odrekao) dok kapetan broda shvata da nije spreman da zbog svojih ideja i ambicija rizikuje svoj i živote posade. Infantilna reakcija bega od nakaze koju je stvorio, naučnikovu (modernim rečnikom govoreći – emotivnu i socijalnu) inteligenciju srozava ispod nivoa reakcija njegove kreacije koja, tek posle niza napada i uvreda, reaguje najpre spontanom a potom planiranom agresijom. Nažalost, otvoreni sudar nauke i moralnih kodeksa prikazan u romanu nastavlja se i u današnje postindustrijsko i predapokaliptično vreme. Ono što je Meri Šeli zamislila i (manje ili više nesvesno) naslutila, posebno podnaslovom romana “Moderni Prometej” i dalje potresa temelje tzv Zapadne civilizacije.

        Žorž Bes (1947), etablirani strip autor koji se proslavio saradnjom sa Alehandrom Žodorovskim u nizu serijala („Beli Lama“, „Juan Solo“, „Anibal Cing“...) ali samostalnim radovima („Najbolja hronika“, „Pema Ling“...), svoju 200-tinjak tabli dugu verziju “Frankenštajna” (kao i prethodnog „Drakule“), osim pomenutog pridržavanja originalnog teksta, definiše izostankom boje što mu dozvoljava da se usredsredi na stalni sukob crnog i belog, posebno upečatljiv u pejzažima oluja i zaleđenog mora, santi i ledenih bregova (što ih čini specifičnom verzijom smrznutog Pakla). Sudar ploha pojačan je izostankom senki odnosno „kjaroskuro“ manirom. Besov crtež je samodopadno razigran i bogat detaljima a neretko slike zauzimaju dve stranice dajući prostora za široke poglede; upadljiva je i „konstrukcija“ tabli: crteži “šetaju” po stranicama a pošto su različitih dimenzija ne popunjavaju tablu pa su oko njih prazne površine u koje su umetnuti okviri sa obimnim tekstovima (što usporava dinamiku priče-dešavanja). Ovakav manir upadljivo odudara od moderne tehnologije strip pripovedanja i diskretno ali sugestivno asocira na neka prošla vremena. Odupiranje popularnim predstavama vidljivo je i u samom liku kreacije-čudovišta koji ne prati trag opštepoznatom filmske maske Borisa Karlofa. Sveukupno, Bes je odbio da se povodi za opšteprihvaćenom ikonografijom horora u vizuelnim medijima dajući prednost sopstvenoj viziji, darujući time priči maniristički ali uverljiv vizuelni lik odnosno atraktivnu živost, što će svakako obradovati poštovaoce “priča u slikama”, ovog literarnog klasika kao i stvaralaštva jednog od istaknutih strip stvaralaca današnjice.

            (“Dnevnik”, 2022.)