IN MEMORIAM DUŠAN BELČA (1938-2023)

 

Dušan Belča slobodno se putovao kroz sve dimenzije prostora i vremena. Za njega prepreke prošlosti, sadašnjosti i budućnosti nisu postojale. Jednako je znao vremena prošla kao i ona buduća, telesno usidren na padinama vršačkog brega, u gradskoj biblioteci i na ulicama varošice sagrađene na isušenim obalama Panonskog mora. Iako nije rođen u Vršcu bio je veći “Vrštanin” nego mnogi kojima je to bio rodni grad. Bio je renesansni mudri znalac i večiti radoznalac, vrli sagovornik u prostorijama Matice Srpske, Društva književnika Vojvodine i na bezbrojnim književnim večerima i tribinama. Jedan je od osnivača Zajednice pisaca “Ugao” koja je 1960-tih okupila mlade literate iz Vršca da odatle, sa stranica časopisa “Ugao” i sa stranica knjiga biblioteke “Ugao”, krenu u svetove književnosti; bio je upravnik Gradske biblioteke u kojoj su se lepoj reči učile generacije omladine; jedan je od osnivača pozorišnog festivala “Vršačka pozorišna jesen”; bio je urednik i izdavač mnoštva knjiga, urednik dečijeg časopisa “Đakov vrh”, pokretač vršačkog Kružoka ljubitelja naučne fantastike; njegovom zaslugom je u Vršcu otvorena prva izložba stripa. U prostorijama biblioteke i svoje kuće primao je, sa suprugom Olgom, vrhunske literate sa ovih prostora baš kao i pisce početnike i druge dobronamernike. Bio je domaćin neformalnog “Salona kod Belče” koji je, u biblioteci, godinama okupljao prozaiste, pesnike, profesore, prevodioce, slikare i druge umne ljude na učene razgovore i vedre pošalice.

            Dušan ili Duško, kako su ga mnogi oslovljavali, spojio je u sebi bezbrojne, neponovljive svetove. Jednako je uzbudljivo pripovedao o starim i novim vršačkim legendama, o blagu ispod vršačke kule, kao i o ulicama i trgovima vršačkim i njihovim promenama kroz epohe. Njegov opis Banata iz XVIII veka oduzima dah živošću i uverljivošću. Znao je sve tajne vršačkih patuljaka. Elegantno je i lepršavo ispisivao oglede i eseje o svakodnevici kao i stihove na antičke teme. A potom bi pratio druženje jednog običnog ovdašnjeg dečaka i vanzemaljskog princa sa sedamnaeste planete. Odatle ga je put vodio u višetomne avanture neustašivog Marka Silarda, uzduž i popreko svekolikog Univerzuma. U pauzama između tih putešestvija podario je Vršcu, kao izdavač, u saradnji sa Sašom Gugom, biblioteku “Vršac ‘94”, sa nizom sjajnih dela, počev od Milekerovih spisa iz istorije vinogradarske i paorske varoši, kojoj je pridružio neponovljive “Panorame, panoptikume, pokretne slike: prilog istoriji spektakla u Vršcu” o starim vizuelnim atrakcijama, delo koga se ne bi postidela nijedna velika kultura koja drži do sebe. Kroz više decenija vraćao se svom junaku Antoniju Mihajloviću i opisima njegovih nebrojanih, začudnih smrti, slaveći život i poštujući tajnu njegovog nestanka.

            Tih i nenametljiv, odmeren i rafiniran u govoru i pisanju, Duško Belča je široko raskrilio dveri mnogih epoha i otkrio lica njihovih žitelja, pokazujući nam koliko smo slični u svom hodu pod suncem. Sa uvažavanjem i najdubljim naklonom opraštamo se od čoveka koji je svojim radom i knjigama obeležio drugu polovinu XX veka u svekolikoj našoj kulturi i, posebno, u kulturi varošice pod kulom usred beskraja Panonske ravnice.

            (“Dnevnik”, 2023.)

 

VELIKI I ZNAČAJNI JUBILEJ – Povodom izlaska „Emitora 500“ Društva ljubitelja fantastike „Lazar Komarčić“ Beograd, 2023.

 

Nedavno je iz štampe izašao i u ruke ljubitelja stigao „Emitor“ broj 500, kojim su krunisane 43 godine izlaženja ovog glasila Društva ljubitelja fantastike „Lazar Komarčić“ iz Beograda; ovakva dugovečnost fanzina nije zabeležena na prostorima Srbije, bivše Jugoslavije, Evrope a, sva je prilika, ni na ostatku zemaljske kugle! Prvi broj „Emitora“ pojavio se decembra 1981. godine kao bilten Društva prijatelja naučne fantastike „Lazar Komarčić“ osnovanog u aprilu iste godine; urednik broja bio je Slobodan Knežević. Na 36 strana izneseni su razlozi za osnivanje Društva i odabir imena Društva, odnosno štampani Statut, eseji o naučnoj fantastici, prikazi aktuelnih filmova, konkurs za naučnofantastičnu priču kao i dve naučnofantastične priče iz pera Radmila Anđelkovića i Damira Joke. Društvo je, kao i svaki „fan klub“, pratilo dešavanja u naučnoj fantastici u svetu i na domaćem terenu ali je imalo i veće ambicije – da okupi retke domaće autore ovog žanra te da pomogne u stasavanju novih pisaca. Zbog toga je odmah raspisan interni konkurs za naučnofantastičnu priču a priče koje su dobile najviše glasova objavljivane su na stranicama „Emitora“. Ma kako ova pomoć izgleda mala urodila je plodom i Društvo je, zajedno sa „Emitorom“, postalo „baza“ čitave generacije domaćih pisaca naučne fantastike od kojih su mnogi i danas aktivni.

            U sledećim godinama „Emitor“ je menjao svoj izgled (šapilografija, fotokopija, digitalna štampa), urednike, obim i ritam izlaženja, teme kojima se bavio i načine na koje se njima bavio – od prevoda stranih publicističkih i teorijskih tekstova, domaćih stručnih radova do isečaka iz štampe. Jednako su bili zastupljeni literature i film i strip a kasnije kompjuterske i druge igrice. „Emitor“ je kontinuirano donosio nove priče domaćih autora a već tokom 1990-tih i njihove celokupne zbirke ili romane, rame uz rame sa prevodima priča pa i romana iz tekuće svetske žanrovske produkcije. Uz naučnu fantastiku u „Emitoru“ su se „švercovali“ i horor odnosno epska fantastika a njihova je sve veća popularnost bila razlog da se i naziv Društva promeni u Društvo ljubitelja fantastike; ipak, ime Lazara Komarčića (1839 – 1909), pisca prvog srpskog naučnofantastičnog romana „Jedna ugašena zvezda“ (1902), nije menjano.

            Društvo, a sa njim i „Emitor“, bili su okrilje za svaku novu generaciju ljubitelja žanrova odnosno za potencijalne autore koji su želeli da se okušaju u stvaranju drugih svetova, da zavire u budućnost ili osmisle alternativnu prošlost. Članovi Društva, saradnici i urednici „Emitora“ dolazili su i odlazili da bi ih nasledile mlade snage od čijeg poleta i entuzijazma je zavisio uspeh sastanaka i tribina Društva odnosno učestalost izlaženja „Emitora“ i valjanost tekstova koje je objavljivao. Godine 2004. „Emitor“ je na konvenciji EUROCON Evropskog društva za naučnu fantastiku proglašen za najbolji fanzin.

            Konačno, posle 43 godine izlaženja, na red je došlo i objavljivanje jubilarnog 500. broja „Emitora“; reč je o knjizi sa 272 strane, sa plastificiranim koricama i naslovnom ilustracijom proslavljenog strip autora Alekse Gajića. Sadržaj je, pak, mešavina svečarskog pogleda u prošlost Društva i skice tekućeg stanja u svetskoj i domaćoj žanrovskoj fantastici. Prvi segment broja čine priče proverenih fantastičara i onih koji tek stupaju na literarnu scenu; svaki od autora (Adrijan Sarajlija, Goran Skrobonja, Zoran Nešković, Miloš Petrik, Boško Martinović, Milan Peca Popović i Pavle Zelić) donosi svoju tematiku i svoju poetiku potvrđujući živost i bogatstvo žanroske scene što je zalog za njen opstanak i razvoj. U teorijskom delu autori (Ratko Radunović, Aleksandar Manić) promišljaju žanrovske 1950-te i 1960-te i ostavštinu koju su preneli u naredne decenije te njihov odjek koji stiže i do naših dana. Miloš Jocić, Tijana Tropin i Ilija Bakić analiziraju dela Pekića, Gubaša i Sterlinga dok Goran Skrobonja u autorefleksivnom ogledu „Prevođenje kao usud“ sugestivno piše o svojoj višedecenijskoj avanturi prevođenja knjiga.

            Svečarski segment „Emitora 500“ čine dva priloga Miodraga Miće Milovanovića: „Programi Društva „Lazar Komarčić“ od osnivanja do danas“ na punih 100 strana sadrži popis svih (ili gotovo svih) tribina održanih u Društvu, neretko ilustrovanih i fotografijama sa tih događanja; znatiželjnik će biti fasciniran mnoštvom tema o kojima se informisalo i raspravljalo, od onih koje su se ticale tekućih dešavanja (novih knjiga, filmova, stripova, igrica...) do onih koje su zadirale u temeljna pitanja promišljanja žanra, odnosa nauke i umetnosti, globalne budućnosti ljudske vrste... Članak „Interni konkursi Društva u osamdesetim“ prilika je da se, kroz popise radova koji su bili u konkurenciji i njihovih plasmana, prati razvoj pojedinih autora odnosno zastupljenost određenih tema u pričama. Oba Milovanovićeva teksta su temelji za neka kasnija proučavanja rada Društva i njegovih članova.

            „Emitor 500“ nudi izuzetni spoj opčinjenosti fantastičkim žanrovima, poletnog rada i stvaranja te visoke stručnosti u sagledavanju vrednosti ove literature i, kao takav, neoborivi je dokaz izdizanja autentične i umetnički relevantne domaće žanrovske književnosti u poslednjim decenijama XX veka pod okriljima Društva ljubitelja fantastike „Lazar Komarčić“ i njegovo sjajnog glasila „Emitor“.

            („Dnevnik“, 2023.)

„Opklada s vremenom“ Tihomira Brajovića i naučna fantastika s „Tri oka u glavi“ Ilije Bakića – lektira su za ovu nedelju

 

 

„Opklada s vremenom“ Tihomira Brajovića i naučna fantastika s „Tri oka u glavi“ Ilije Bakića – lektira su za ovu nedelju

KULTURA Autor: Vladislava Gordić Petković 05. dec 202315:29

Tihomir Brajović Opklada s vremenom Ilija Bakić Tri oka u glavi Foto:Promo

Za čitanje za ovu nedelju preporučujemo knjige Tihomira Brajovića „Opklada s vremenom“ i Ilije Bakića „Tri oka u glavi“.

Vladislava Gordić Petković Foto: Vladislav Mitić

Tihomir Brajović, „Opklada s vremenom“, KOV (Književna omladina Vršac), 2023.

Ličnu hrestomatiju novinskih prikaza s podnaslovom „Kritičke minijature s razmeđe stoleća“ Tihomir Brajović vadi iz vetrova vremena koje „već polako prekriva prah nesećanja“. Tekstovi od šlajfne i po na prelazu iz XX u XXI vek pripadaju jasno definisanom metažanru sa brižno biranim temama i kristalno jasnim stavovima.

Ovaj renomirani teoretičar i kritičar svoju aktivnost opisuje – nepravedno skromno! – kao pisanje koje živi od pisanja drugih. Njegova „milenijumska ukrštenica“ nije samo mapa davnih čitanja, već je i spomenar-podsetnik: u pamćenje vraća literarne uzlete i izlete, kulturološke cake i kuriozitete.

Tihomir Brajović Opklada s vremenom Foto:Promo

„Lirska fantastika“ Gorana Petrovića trijumfuje 2000. u trci za NIN-a nad prvencem Mirjane Novaković, Brajoviću nalik na Basaru, koji prilježno čita Bulgakova i Vitgenštajna; Igor Marojević 1998. objavljuje roman o HIV-u, a iste godine roman Ivane Hadži Popović deo je, već na srpskoj književnoj sceni ustaljenog, „fatalnog“ žanra „istorizovane melodrame“.

Duhovito, precizno i lucidno deleći autore i autorke na laureate i aspirante, artiste i modele, ironičare i melanholičare ili pak istoriopate i mitofile, Brajović sadašnjem širokopojasnom književnom konzumerizmu nudi pažnje vredne naslove od pre četvrt veka: Despotova i Mekjuena, Radmilu Lazić i Ljubicu Arsić, Barika, Trevora i Ruždija, negdašnje laureate NIN-a. Stari novinski prikazi postaju tako dobra nova škola medijskoj revitalizaciji čitanja i vrednovanja.

Ilija Bakić, „Tri oka u glavi“, Niški kulturni centar, 2022.

Pisac fantastike može biti tehno-optimista opijen mašinama, poput Žila Verna; u prvi plan može staviti ideje progresa, kao Herbert Džordž Vels. Mada se mahom bavi budućnošću naše civilizacije i univerzuma, fantastika se može čitati kao politička alegorija kad je piše Orvel ili kao angažovana književnost kad je piše Zamjatin.

 

Ilija Bakić Tri oka u glavi Foto:Promo

Trideset i pet tekstova Ilije Bakića, objavljivanih mahom u novosadskom „Dnevniku“ prethodne tri decenije, pisani su u slavu naučne fantastike, njenih tema i tumačenja. Po Bakiću, fantastika je „staro-novi zatočnik začudnog“, sa „tri oka u glavi“ – jer može da bude naučna, epska i mračna. Otud se njegovi eseji bave primerima negativne utopije, dalekog svemira i bliske apokalipse, čak i načinima na koje naučna fantastika pristupa ekonomskim temama. Pomno katalogizovani propusti, pojednostavljivanja i vulgarizovanja vidljiv su plod obmanjivačkih strategija koje celuloidne fantazije neretko nameću fantastici. Bakić detaljno analizira mreže nevidljivih i nepostojećih knjiga koje se nabrajaju ili citiraju kod Borhesa i Konana Dojla – Šerlok je objavio niz stručnih knjiga o umetnosti detekcije i tajnim pismima, a doktor Votson je autor studije „Džinovski pacov Sumatre“ – dok je u romanu „Gvozdeni san“ Normana Spinrada Adolf Hitler pisac SF romana, koji nose jezovite naslove njegovih stvarnih uradaka: „Trijumf volje“ i „Vladajuća rasa“.

Serija eseja „SF sistem“ efektno otkriva kako se koja planeta kotira u SF: Merkur se pominje retko, Venera ima okeane, egzotične biljke i žitelje koji opšte putem radio-talasa, Žil Vern svoje junake na Mesec šalje pomoću topovske granate, a Saturnovi prstenovi i sateliti postaju poželjne nastambe i skrovišta.

 https://nova.rs/kultura/opklada-s-vremenom-tihomira-brajovica-i-naucna-fantastika-s-tri-oka-u-glavi-ilije-bakica-lektira-su-za-ovu-nedelju/