Ranko Munitić
(1943-2009) spada u retke i otuda dragocene ljudi koji poseduju bogato znanje
iz više oblasti i sposobnost da ta znanja spoje stvarajući sintetičke, multudisciplinarne
tekstove. Stučnjak za igrani i animirani
film te za strip, odnosno veliki
poznavalac literature i popularne kulture, Munitić je u svojim
knjigama, kakve su „Fantastika na ekranu“
I-II (1971-73), „O animaciji“ (1973),
„Strip - deveta umetnost?“ (1975), „Kinematografska animacija u Jugoslaviji“ (1979),
„Uvod u estetiku kinematografske
animacije“ (1982), „Zagrebački krug
crtanog filma“ (1978-1986), postavio temelje za teorijsko proučavanja
određenih oblasti ili je ispisao knjige koje su reperi budućim istraživačima
ali i zanimljivo štivo čitaocima voljnim da steknu širi uvid u teme koje ih
interesuju. Njegov stil je, uprkos složenosti tema te brojnim referancama,
jasan i prijemčiv.
Godine
1986.g. Munitić, u izdanju „Dečjih novina“, objavljuje obimnu knjigu
„Alisa na putu kroz podzemlje i svemir“; analizom
Kerolovog remek-dela započinje Munitićevo bavljenje arhetipovima
fantastične umetnosti. Žanrovska i
klasična literatura, film, slikarstvo, strip izukrštani su i grade
impozantnu sliku svakovrsnih uticaja koje je Kerol spojio u „Alisi...“
odnosno uticaja koje je ovo delo imalo na savremenike i potonje generacije.
Nastavak
bavljenjem fantastičkom umetnošću Munitić
je 1990.g. ukoričio u prvi tom dela naslovljenog kao „Čudovišta koja smo voleli“ objavljenog, takođe, u „Dečjim novinama“ i takođe, kao „Alisa...“, u reprezentativnom izdanju
većeg formata, na preko 500 strana u tvrdom povezu, sa zaštitnim omotom, sa
mnoštvom crno-belih ilustracija sa kadrovima iz filmova, filmskim plakatima i
strip sličicama. „Čudovišta...“
sadrže 20 eseja o junacima iz mitova, literature i filmova, od Noe, „božijeg miljenika“, preko Odiseja, Herkula, Orfeja, Simbada, Doktora
Fausta, Pepeljuge, Gulivera, Barona Minhauzena, Frankenštajna, Kvazimoda, Pikove
dame, Uklete kuće, Kapetana Nema, Alise, Karmile, Doktora Džejkila i gospodina
Hajda, Ajše Besmrtne, Drakule do Nevidljivog
čoveka, Šerloka Holmsa, praistorijskih čudovišta i napadača sa Marsa.
Predviđeni
drugi tom „Čudovišta...“ nije
objavljen zbog propasti izdavača izazvane slomom države, ratom i sankcijama.
Tek 1997. u izdanju „Tera Pressa“
pojavljuju se „Čudovišta koja smo voleli
2“ u znatno skromnijoj opremi jer, kako Munitić
piše u „Uvodnom Post Scriptumu“: „Čudovišta,
tako, i dalje dele našu zajedničku sudbinu.“ U ovom tomu je sledećih 20
ogleda o Fantomu opere, Alrauni,
Fantomasu, Tarzanu, Fu Mančuu, Orlakovim rukama, Vladarki Atlantide, Doktoru
Mabuzeu, generalu Zarkofu, Džemsu Bondu, Rozmerinoj bebi, nakazama, zombijima,
vukodlacima, mutantima, „Planeti majmuna“ i
Zvezdanoj bebi iz „Odiseje u svemiru, 2001“.
Sadržaj oba
toma „Čudovišta...“ razotkriva se kao
impozantna enciklopedija svekolike ljudske kulture; enciklopedija, naravno,
nepotpuna ali neprikosnovena u delovima-temama koje obrađuje. Fascinantno je
kako Munitić lako i elegatno,
nadahnuto i vispreno prati razvoj mitova
od začetaka do današnjice, kako ih preuzimaju literatura, glavnotokovska i žanrovska, i filmska umetnost, razvijajući ih i produbljujući ili vulgarizujući
ih i siromašeći; sva kazivanja prati mnoštvo citata iz dela o kojima je reč ili
iz teorijskih knjiga. U daljem razvijanju teza Munitić prati i kako je neko „čudovište“
ušlo u sfere široke, popularne kulture
dobijajući neratko sasvim drugačiji lik i oblik u odnosu na originalni mit ili
knjigu. Masovno konzumirane umetnosti, kakve su film ili strip, bitno
utiču na taj „svakodnevni“ lik mitova
koji „nasleđuju i troše“ potonje generacije konzumenata. Munitićev pogled na vrhunsku i „potrošačku“ umetnost, na prošlost, sadašnjost i budućnost, njegovo široko
razumevanje kulturoloških fenomena te zaključci o njihovom razvoju samo su na
korak su od formulisanja filozofsko/teorijske hipoteze o tokovima kulture.
„Kreativni centar“ je 2007.
godine započeo izdavanje „Čudovišta koja
smo voleli“ u šest tomova koji su trebali da sadrže još 20 novih ogleda
odnosno dopune onih ranije objavljenih. Prva tri toma sadrže nova poglavlja o Zigfridu, kralju Arturu, Prosperu, Lepotici
i zveri, Maloj sireni, Ahabu i belom kitu, Pinokiju, Dorijanu Greju, devojčici
Doriti iz „Čarobnjaka iz Oza“, Velsovom „Vremeplovu“ i Petru Panu. Zbog Munitićeve iznenadne smrti projekat je
sveden na pet knjiga. U poslednjoj knjizi, pre „Indeksa imena i pojmova“ (koji je sačinio Zoran Penevski), odštampan je „Epilog
galaksije slika“ koji svojom konciznošću i univerzalnošću sagledavanja „duhovnog puteštvija“ svedoči o Munitićevoj izuzetnoj viziji kulture kao temelja Čovekovog
samopoimanja. „Čudovišta koja smo voleli“
svakako su vredan deo našeg dela tog fenomena.
(„Dnevnik“,
2015.)