Jedna od često pominjanih floskula o srpskoj prozi glasi da je ona
prevashodno okrenuta realističkom
literarnom maniru i da su najvaljanija dela stvarana upravo u realističkom „ključu“. Književna fantastika tretirana je kao
izuzetak i eksces na koji ne treba previše obraćati pažnju. Ipak, ukoliko se
književnoj istoriji pristupi bez predrasuda, bez robovanja nasleđenim
stavovima, otkriće se da u srpskoj literaturi nije sve tako „realistično“.
Knjiga Miodraga Milovanovića (1961),
pisca, prevodioca, kritičara i hroničara, pod naslovom „Srpska
naučna fantastika“, dokaz je kako je dovoljan samo iskorak, promena vizure
pa da se do tada jednodušno uvažavana slika o srpskoj literaturi promeniti
odnosno usložniti i produbiti. Otuda ovo delo nije samo neophodan uvod u, širim
krugovima čitalaca i kritičara, nedovoljno znanu oblast već se svojim širokim
zahvatom predstavlja i kao teorijsko-kritička studija. Mada u „Uvodu“ Milovanović tvrdi da je knjiga
pokušaj da se „što ilustrativnije“ prikaže
„razvoj srpske naučne fantastike u
književnosti, od pojave prvih tekstova sa elementima ovog žanra, do kraja prve
decenije XXI veka.“ (istovremeno najavljujući i kapitalnu „Antologiju srpske naučne fantastike“ na
kojoj rade pisac i izdavač Boban Knežević
i Miodrag Milovanović), on, za
razliku od mnogih svetskih autora, ne zazire ni od određenja pojma naučne fantastike (svestan da konačna
definicija možda i nije moguća) pozivajući se na teoretičara Darka Suvina i njegovu definiciju po
kojoj je naučna fantastika „književni
žanr za koji su nužni i dovoljni uvjeti prisutnost i međudelovanje začudnosti i
spoznaje, a glavna mu je formalna tehnika imaginativni okvir alternativan
autorovoj empiričkoj okolini“ koji će biti korigovan i drugačijim
teorijskim idejama. Jednako instruktivna su i razmatranja „Fantastika i naučna fantastika“ odnosno kratki „Istorijat svetske naučne fantastike“.
Poglavljem
„Istorijat izučavanja srpske naučne
fantastike“ fokus se premešta na ovdašnje prostore i otvara segmentom „Srpska proto naučna fantastika“ koji će
znatiželjnom čitaocu otkriti dela nastala u XIX veku u kojima se nalaze
elementi koji će tek početkom XX veka ući u korpus novoformiranog žanra. Godine
1889.g. pojavljuje se drama „Posle
milijon godina“ Dragutina Ilića, smeštena u daleku budućnost među savršene
ljude „Duho-sveta“ i dvojicu ljudi
starog kova; vrlo je moguće da je ova drama, koja nije naišla ne veliki interes
savremenika, prva naučnofantastična drama
u svetu. Prvi srpski naučnofantastični
roman „Jedna ugašena zvezda“ Lazara Komarčića pojavio se 1902.g. i opisuje
putovanje kroz čuda bliskog i dalekog svemira, po ugledu na popularne romane Kamija Flamariona. Do izbijanja I
svetskog rata biće objavljeno još nekoliko proza sa elementima naučne
fantastike. U poglavlju „Srpski SF između
dva svetska rata“ autor analizira niz dela avangardnih umetnika, od „Gromobrana Svemira“ Stanislava Vinavera, „Burleske
Gospodina Peruna Boga Groma“ Rastka Petrovića, „77 samoubica“ Branka Ve
Poljanskog do knjiga „Kroz vasionu i
vekove“ Milutina Milankovića i „Mrtve
straže“ Mladena St. Đuričića nalazeći u njima brojne motive iz okrilja
naučne fantastike. Autor ne zaboravlja ni dela „lake literature“ odnosno romane Branka Vidića (Brendon Vid) koji je često posezao za fantastikom kao okriljem za avanturu.
Poglavlje
„Srpska naučna fantastika za decu i
omladinu“ ukazuje na domaća dela ovog profila objavljena pre i posle II
svetskog rata sve do današnjih dana. Uz pominjanje opusa brojnih autora (Čedo Vuković, Voja Carić, Dušan Nikolić,
Berislav Kosijer, Dušan Belča...) prati se i evolucija pojavljivanja naučne
fantastike u raznim publikacijama, od „OTO
zabavnika“, „Politikinog zabavnika“ do edicija roto romana „X-100“, „Plavi dodatak“, „Apolo“. Segment „Srpski hard SF“ prati razvoj domaće naučne fantastike u periodu izlaženja časopisa
„Kosmoplov“ koga je nasledila „Galaksija“ odnosno magazina „Sirius“, almanaha „Andromeda“, knjiških
edicija „Kentaur“, „Zvezdane staze“,
„Supernova“. Sve veći broj domaćih autora uspeva da kontinirano objavljuje
priče i romane, najčešće se ugledajući na iskustva svetskih, uglavnom
anglosaksonskih kolega po peru. U prvoj polovini 1980-tih stasava čitava generacija autora (R. Anđelković, D.Filipović, B. Knežević, G.
Skrobonja, Z. Jakšić, V. Lazović...) okupljinih oko beogradskog Društva ljubitelja naučne fantastike „Lazar
Komarčić“ koje kao jedan od svojih ciljeva ima i potenciranje domaćeg stvaralaštva
u cilju koga organizuje interne konkurse za priče koji će, angažovanjem Bobana Kneževića, prerasti u konkurs „Znaka Sagite“ a nagrađene priče i
novele pojaviće se u zbirkama „Tamni
vilajet“ odnosno u magazinu „Alef“
(„Dnevnik“ Novi Sad). Bitna karakteristika dela koja se tada pišu i
štampaju je uvođenje domaćih motiva što se može smatrati znakom sazrevanjem
autora i žanra. Raspad SFRJ uz ratove
i ekonomske sankcije usporio je razvoj srpske
naučne fantastike ali je ona opstala i razvija se do današnjih dana uz
dolazak novih autora te mešanje naučne
fantastike sa drugim žanrovima (horor,
epska fantastika) ili pojavu međukategorija koje autor određuje kao pseudoistorijska fantastika, ženska i eksperimentalna
proza. Očigledna je i pojačanu interakciju sa književnom maticom uz sve
veći broj pisaca glavnog toka koji u svojim delima koriste iskustva žanra (B. Pekić, S. Nenin, Đ. Pisarev, G.
Petrović, S. Radonjić, M. Novaković...). Na kraju knjige je skiciran i
razvoj naučne fantastike u drugim
medijima s ovih prostora (strip, film, radio drama...) odnosno organizovanja
fandoma kao specifične forme okupljanja ljubitelja žanra.
Milovanovićeva hronika-studija obiluje
mnoštvom podataka, kratkim portretima pisaca, pojašnjenjima dešavanja u
pojedinim periodima što, sveukupno, daje široku panoramu razvoja žanra na ovim
prostorima od (pra)početaka do savremenih dana. „Srpska naučna fantastika“ nesporno je relevantan vodič kroz
svetove srpske naučne fantastike kome
će protek vremena samo potvrđivati značaj.
(„Dnevnik“,
2017.)
0 komentara:
Постави коментар