U izdanju “Lagune” pojavili su se prošle
godine “Rečnik slovenske mitologije (priče i legende)” i “Rečnik
srpskih mitoloških bića (priče i legende)”, potekli iz pera Tamare Lujak
(1976), spisateljice koja se većim delom svog dosadašnjeg opusa bavila
proučavanjem baštine i starine odnosno ispisivanjem dela koja su na tragu
tradicije. Otuda su novoizašli rečnici nastavak njenih traganja i nastojanja da
se otkrije, prepozna i u novo ruho odene duhovno bogatstvo naših predaka
nastalo u paganskim vremenima. Kako to i sama spisateljica konstatuje,
mitologije mnogih naroda, od starogrčkih preko nordijskih do onih vanevropskih
naroda, dobrano su istražene odnosno poznate čitaocima dok je mitologija Slovena
i Srba velika nepoznanica jer je pisanih tragova malo. Stoga je
proučavanje ovih oblasti, očito, ne samo nalik arheološkim iskopavanjima već
zalazi i u sfere nagađanja i spekulacija odnosno posrednih zaključivanja. Neretko
nedostaju i najosnovnija znanja o pojedinim bogovima ili bićima. S druge
strane, mitologija, koliko god bila nevidljiva i neuhvatljiva i dalje se može
prepoznati u svakodnevnog govoru i frazeologiji, u određenim obrascima
rasuđivanja i zaključivanja. Stoga je autoru koji se bavi mitologijama potrebno
da bude ne samo znalac prošlosti i tragova koji su nam od nje ostali već i
savremenosti i, možda kao najvažnije, da bude kreativan i vispren u njihovom prepoznavanju
i spajanju. Tamara Lujak ovim knjigama dokazuje da poseduje sve pomenute
kvalitete. Otuda su ovi rečnici jedinstveni i moglo bi se reći prvi u
novostvorenoj kategoriji “oživljene i razigrane mitologije”. Mada se
obraća čitaocima mlađe dobi, osnovno i srednješkolcima, Lujak im ne
povlađuje “olakšavanjem” sadržaja; kod nje nema mesta za famozne oznake “preveo
i za decu priredio” koje su, posebno u drugoj polovini XX veka,
značile da je prevodilac (svakako uz pomoć urednika) “filtrirao” sadržaj knjige
prema sopstvenom shvatanju, očekivanju i tumačenju onoga što je primereno za
decu. Spisateljica, pak, ne odustaje ni od obrazovne linije niti od zabavne
linije svojih odrednica-priča – naprotiv ona na obema ravnopravno insistira.
Dakle, svaka odrednica, od “ale” ili “aždaje” preko “vampira”
i “vukodlaka”, “patuljaka” i “psoglava” do “čini” odnosno “džina”,
jeste originalna kratka priča na zadatu temu a u njoj su sadržane i prepoznatljive
osnovne karakteristike pojma-bića koje biste, iznesene strogo funkcionalnim
rečnikom, našli u bilo kom leksikonu. U ovim rečnicima, međutim, bogovi (kakvi
su recimo Veles, Dažbog, Perun, Belobog, Stribog...) i bića a samim tim
i mitologija ponovo zadobijaju svoju životnost, duh i dušu što ih čini
prijemčivijim za mlade koji će ih lakše zapamtiti i poneti kao svoj “paket”
mitologije u dalji život. Lujak mitološkim bićima daruje personalnost sa
vrlinama i manama, smešta ih u određene predele i situacije odnosno u manje ili
više komplikovane međusobne odnose gradeći tako, u sveukupnosti priča, jedan
bezvremeni-svevremeni univerzum u kome vladaju moćne prirodne sile ali i bića koja,
već prema svojim karakterima, raspoloženjima i kapricima prekrajaju svet kroz
koji prolaze. A tamo gde su mitovi i legende nedostajali da popune taj primarni
univerzum spisateljica se, po sopstvenom priznanju, potrudila da ih izmisli i
preko toponima veže za našu zemlji i zemlje u regionu. Naravno, u ponašanju tih
bića prepoznajemo pokušaj ondašnjeg čoveka da, suočen sa nepoznatim i neretko
neprijateljskim okruženjem prirode ali i saplemenika, sebi objasni određene
pojave voljom nekih bogova i stvorova koji svojim snagama nadmašaju smrtnog,
uplašenog i zapitanog, uspravljenog dvonošca. Pošto su danas barem osnovne
prirodne pojave objašnjene uloga prastarih bogova i bića unekoliko se promenila
pa su oni prinuđeni da traže svoje novo mesto pod suncem o čemu Lujak
piše u nekoliko priča smeštenih u savremeni Beograd. Nemalu ulogu u
“prepoznavanju” i približavanju bogova i bića čitaocima imaju i dopadljive
dvobojne ilustracije Marice Kicušić.
Pošto su slovenska mitologija i srpska
mitološka bića neraskidivo povezani, proističu jedni iz drugih i oslanjaju
se jedni na druge, neminovno je bilo da u oba rečnika postoje i isti
pojmovi-odrednice što je spisateljici dalo mogućnost da na istu temu ispiše
različite varijacije produbljujući i šireći time horizonte mitskog u prostoru i
u vremenu. Ovaj dodatni kvalitet rečnika nadovezuje se na već pomenuto
oživljavanje mitološkog i njegovo specifično inkorporiranje, kao funkcionalnog
elementa, u sadašnjicu te na specifičnu popunu nedostajućih sadržaja o
pojedinim bogovima i bićima, što je, sveukupno, rezultiralo izuzetnim knjigama
koje traže i zaslužuju pažljive, mudre i zahvalne čitaoce.
(“Dnevnik”, 2022.)
0 komentara:
Постави коментар