IGRAČKE VREMENA „Igračke sa Poljane“ Stevan Radak, izdavač Zajednica književnika Pančeva, 1995.

Nakon dve zbirke poezije te knjige priča za decu, Stevan Radak se knjigom „Igračke sa Poljane“ otiskuje u vode romana i, recimo odmah, čini to uspešno i valjano. Postupkom slaganja fragmenata (ukupno 49, nejednake dužine, od sažetih, poetskih slika do čvrste pripovedne strukture) autor vodi tri različite priče kojima je (otkriva se to već posle prvih stranica) zajedničko mesto događanja – grad Vršac, odnosno, kao svojevrsna žiža, mikro lokalitet Poljana. Jasna vremenska datiranost priča (1666, 1848. i godine pre i posle Drugog svetskog rata) nudi mogućnost koju je Radak spremno iskoristio, realističkom uranjanja u epohu, građenja uporednih istorijski zasnovanih društvenih, političkih i etno-psiholoških pojzaža i portreta, naravno, uvek prelomljenih kroz pojedinačne sudbine (jer ovo nije roman koji se u osnovnom nivou bavi istorijskim pokretima masa, iako nosi u sebi i sloj tzv. ’duha vremena’). Smenjivanje epizoda iz razičitih vremena nije mehaničko jer ni njihov obim/zastupljenost nije isti: one iz ’starijih’ vremena kraće su od ’mlađih’. Na ovaj način je moguća ravnomernost u rasporedu zamenjena diskontinuitetom koji prati dinamiku, ritam sažimanja, grčeve pripovednih linija i doprinosi njihovoj zavodljivosti.

            Približavanje kraju romana kroz razrešenja njegovih segmenata, kroz male katarze, donosi postepeno otkrivanje jednog novog sloja: saznanje o prepletenosti života junaka, o njihovoj mogućoj krvnoj vezi zagubljenoj i skrivenoj nanosima vremena. Ta se perspektiva diže iznad svakodnevnog i sabira sudbine grešnog sveštenika, njegove ljubavi za jednu noć i deteta koje je tada začeto, mrtvog vojnika, prijatelja, oca i ljubavnice mu, te fabrikanta sirćeta sa porodicom; sve sudbine su teške, sa žigom krivice prema sebi i bližnjima i iscrtavaju liniju nesrećne apartnosti začete u predačkom grehu koji se, kao usud, prostire kroz generacije i biva konstanta spram prolaznosti. Otuda i mistični prolasci likova kroz vremena koja nisu njihova, kao potvrda vezanosti, zadatosti svakog pojedinačnog trajanja, što rezultira efektnim finalnom romana koje nosi (prividni) završetak pripovesti ali ne i sudbina uronjenih u tokove sila koje se njima, u svojoj fatalnoj ravnodušnosti, igraju.

(1996)