Povodom knjige «Avangarda, neoavangarda i signalizam» Milivoja Pavlovića
izdavač: Prosveta, Beograd 2002.g.
Objektivnost je jedan od temeljnih principa svekolike nauke. Njegovo sprovođenje jednostavno je u oblastima koje imaju za posla sa definisanim objektom proučavanja, s jedne strane, i isto tako definisanim sredstvima kojima se objekat sagledava. Sve dok su u igri standardi i etaloni subjektivnost ima malo ili nimalo prostora za razmahivanje (i svodi se na određeni način tumačenja očitanih rezultata a svako novo merenje, osmatranje ili eksperiment ispit su takvog zaključka i prilika da hipoteza/zakon budu dovedeni u pitanje i poništeni). U tzv društvenim naukama merenja i slične radnje retke su a individualni afiniteti, stavovi i principi naučnika dobijaju na značaju; nauka o književnosti pravi je primer ovakvog stanja: sposobnost naučnika da sintetizuje mnoštva znanja u konzistentnu celinu od presudnog je značaja za tumačenja zasebnih dela odnosno uočavanje i sagledavanje karakteristika koje povezuju više pojedinačnih knjiga gradeći, u širim kontekstima, profile određenog pokreta, pravca, epoha u geografskim ili istorijskim odrednicama. Ali, tu nije i kraj mukama teoretičara književnosti jer ova ima krajne neugodnu tendenciju da se razvija i menja što dodatno otežava posao objektivnog sagledavanja jer ne postoji uvid u zaokruženu celinu. Ovakva situacija traži od naučnika i specifičnum dovitljivost; naime, osim što je potrebno sagledati istorijska i tekuća dešavanja koja određuju objekat posmatranja-proučavanja, nije na odmet pokušati da se ne ostane samo na proverenim faktima već krenuti korak unapred u sagledavanje tendencije i moguće uloge na pozornici dolazećih vremena ili, možda, i u nestanak sa iste. Ovo svakako nije ni malo lako pa se rezultati proučavanja najčešće ograničavaju samo na ono što je već znano te stoga vrlo brzo gube na vrednosti jer ih protok vremena diskvalifikuje kao nepotpune i ograničene.
Studija «Avangarda, neoavangarda i signalizam» uglednog teoretičara književnosti Milivoja Pavlovića (1947) jedno je od dela koje ima hrabrosti da se bavi pojavama koje su, istorijski gledano, vrlo mlade, da ih precizno pozicionira u tekućoj, neorganizovanoj i nesistematizovanoj stvarnosti iz čega proizilazi i sagledavanje njihovog budućeg razvoja. Pavlović je, prema pravilima nauke, najpre otkrio temelje na kojima su stasavali avangardni i neoavangardni književni pravci odnosno svoju stvaralačku avanturu započeo signalizam, kao neoavangardni multimedijalni i interdisciplinarni umetnički pokret koji se oglasio na tadašnjoj jugoslovenskoj književnoj sceni polovinom 1960-tih. Temelji signalizma nalaze se u modernizmu te avangardnim pokretima u prvim decenijama XX veka koji su raskinuli vrednosne principe tradicionalne književnosti i otškrinuli vrata za novo vreme i senzibilitete a na koje su se nastavili neoavangardni 'izmi' u decenijama posle II svetskog rata. Iako se stavovi i teorije sukobljavaju, pa čak i isključuju, po pitanju moderne, avangarde i neoavangarde, Pavlović je uspeo da, nakon navođenja stavova više naučnika, uspostavi ubedljivu definiciju navedenih pojava koja će poslužiti kao osnovni okvir za prikaz stanja na svetskoj i domaćoj književnoj sceni u trenutku izlaska signalizma na njih. Autor u jednom poglavlju obrađuje i pojavu klokotrizma, jugoslovenskog neoavangardnog pokreta s kraja 1970-tih koji je multimedijalnim akcijama tragao za svežim definicijama stvaralačkog procesa.
Centralno mesto u studiji dato je signalizmu, poniklom u umetničkoj radionici Miroljuba Todorovića i prihvaćenom, ne bez otpora kritičara i političkih dušebrižnika, od većeg broja mladih umetnika kako u zemlji tako i u inostranstvu. Mada su teorijske osnove i ciljevi signalizma predstavljani u manifestima koje je Todorović objavljivao, srećna je okolnost da ovi programski tekstovi nikada nisu bili niti jedino opravdanje pokreta niti njegovo ograničenje već tek usputne napomene pridodate vrlo živoj i razgranatoj signalističkoj praksi koja je krčila puteve u nove stvaralačke slobode. Više od stotinu objavljenih pesničkih i eseističkih signalističkih knjiga, internacionalni časopis «Signal», mnoštvo akcija i izložbi potvrda su da je pokret bio i jeste itekako aktivan i vitalan. Vrlo je važno da je signalizam uspešno u redove umetnika koji su mu pripadali od prvih dana uključivao i nove pristalice (među njima su bili ne samo mladi autori već i značajni autori kakav je Ljubiša Jocić). Umesto da se učauri i postane oaza za odabrane 'prvoborce' signalizam ostaje otvoren za sve generacije koje pristižu donoseći senzibilitet novih vremena odnosno novog veka i milenijuma i spremne su da i dalje istražuju. Ovakav stav zaloga je rasta i trajanja.
Pavlović je u detaljnoj analizi rezultata signalizna njegovu praksu podelio na verbalnu i neverbalnu poeziju da bi potom u okviru prve grupe detaljno razmatrao razvoj, promene i iskustva u scijentističkoj, fenomenološkoj, kompjuterskoj, šatrovačkoj, stohastičkoj i apejronističkoj poeziji, kao oblicima pesničkog izražavanja po kojima je pokret prepoznatljiv. U okvirima neverbalne poezije razmatrana su dela vizuelne i objekt poezije, zvučne (foničke) poezije i mejl-arta. Analiza svakog od pomenutih likova signalističke prakse podrazumeva opšte definicije i osvrte na reprezentativna dela, tako da se postepeno sklapa slika datog pojma a zatim se ona uklapa u veliki mozaik signalizma koji se otkriva kao relevantan pokret širokog zamaha i zahvata.
Milivoje Pavlović ocrtao je portret signalizma u celini njegovog dosadašnjeg razvoja, smestio ga u istorijski i tekući kontekst i, zahvaljujući preciznom definisanju, ubedljivoj argumentaciji i visprenim zaključcima, prevazišao mogućnosti trenutka u kome stvara dajući, čak i ako to nije nigde izričito rečeno, viziju signalističkog opstanka i razvoja u budućim decenijama.
Ono što čitaocu preostaje da konstatuje nakon pročitane knjige jeste da je 'signalistički slučaj' najnoviji segment dugotrajnog procesa koji bi se mogao nazvati književno (a kroz to) i duhovno otvaranje vidika. Očito je da su i dalje na delu vrlo snažni viševekovni šabloni u doživljaju sveta koji podrazumevaju beskrajnu, tek delimično istraženu Zemlju, podele na civilizacijske centre i kolonije koje 'uteruju' kulturu u kosti uglavnom zlih divljaka, nepostojanje ili sporost komunikacija sa udaljenim krajevima, umereni uzdržani racionalizam iza koga stoji duboki strah od nepoznatog, bilo da su u pitanju biologija, svest ili egzaktne nauka. Čovek je u tom i takvom svetu milenijumima gradio i izgradio čauru oko onoga što mu je znano i čime kako-tako vlada a prema svemu izvan toga neprijateljski je raspoložen; to neprijateljstvo, pak, može vrlo lako da sklizne u paranoju i rezultira nasiljem u ime odbrane sopstvenog postojanja. Mada XX vek, posebno decenije njegovog završetka donose neslućen razvoj svih nauka i materijalna bogaćenja koja olakšavaju čovekov život, ustaljene uske vizure kroz koje se okruženje posmatra gotovo da se nimalo nisu promenile. Te i takve vizure izraz su imale u književnosti, kao i u filozofiji ili političkim doktrinama. Pokušaji moderne i brojnih avangardnih pokreta da razbiju čauru i otvore vidike prema čitavom svetu koji nosi mnoštvo nepoznatih ali ne i opasnih, pogubnih iskušenja, zagrebali su, tek, po ljušturi tradicionalizma i vremenom se istrošili i rasuli a da nisu postigli potpun uspeh. Neoavangarda je nastavila započetim tragom a signalizam se dokazuje kao pokret velikog potencijala u ostvarenju te prevratničke namere. U potpunosti uronjen u globalizaciju sveta (koji više nije ni selo već je globalni zaseok) sa trenutnom komunikacijskom dostupnošću svakog kutka Zemlje, razvojem kompjuterske tehnologije (koja u perspektivi donosi i veštačku inteligenciju) te sasvim nesagledivim mogućnostima moderne nauke (na čelu sa genetskim inženjeringom, kloniranjem ali i efektima staklene bašte i iscrpljivanja resursa planete) signalizam promoviše individualnost, radoznalost, otvorenost, ravnopravnost kultura bez obzira gde se začinju i stvaraju odnosno ko ih stvara. Prelomna postavka je u spremnosti prevazilaženja antičke ideje o nužnoj mimetičnosti književnosti, stavljanje pod znak pitanja teze o katarzičnosti i prosvetiteljskoj poučnosti 'konzumiranja' umetnosti (koja će oplemeniti čoveka). Umesto toga insistira se na otkrivanju granica smislenosti jezika, slike ili pokreta i njihovom prelaženju (jer ti sistemi pod parolom racionalnosti kriju i veliku dozu restriktivnosti, ograničavanja i diktiranog usmeravanja misaonih procesa) a sve zarad ulaska u nove sfere slobode od nužnosti značenja, nužnosti neprestane mudrosti koja odriče pravo pojedincu da se igra i bude pored (i umesto) homo politikusa i homo ludens. Sa ovako postavljenim zadacima misija signalizma nikada neće biti okončana jer su prostori uma i slobode neograničeni, pod uslovom da postoji želja da se krene ovim putevima. Ako se, međutim, na prevaziđu tradicionalističke granice doći će do intelektualnog i emotivnog, estetskog i etičkog zagušenja čoveka i njegovog gubljenja u haosu tehno sadašnjasto što, dugoročno, dovodi do stagnacije i regeresije vrste. Bez slobode svesti, odražene u umetnosti bez granica neće se moći spoznati i unapređivati svet budućnosti. Iz takve perspektive gledano, dosadašnji napori i rezultati signalizma začetak su velikih promena koje predstoje.
0 komentara:
Постави коментар