Plemenita ideja otkrivanja i predstavljanja talogom godina skritog
duhovnog blaga Vršca svoj formalni povod dobila je 1994.g. u kojoj se stiče čak
desetina različitih jubileja: 555 godina od prvog pisanog traga o Vršcu pod tim
imenom, 500 godina od pominjanja vršačkog vinogorja (dvoru ugarskog kralja
Ladislava prodato je bure vršačkog vina), 400 godina od Banatske bune, 200
godina od ujedinjenja Srpskog i Nemačkog Vršca, 190 godina od sticanja prava
slobodnog gradskog tržišta, 120 godina od vraćanja sedišta Banatske eparhije u
Vršac, 50 godina od oslobođenja od fašista i drugi. Uprkos ovako ’dobrom’
povodu čini se da ne postoji nikakva namera zvaničnih institucija Vršca da bilo
kako obeleže jubileje (što je samo nastavak dugogodišnje apatične kulturne
politike grada). Jedino je samostalnom inicijativom nastala Bibilioteka „Vršac
’94“ pokazalu volju da se oduži prošlim vremenima.
Urednik i izdavač Biblioteke
je, uz pomoć „Videotehne“ vlasnika Aleksandra Guge, književnik Dušan Belča,
najbolji poznavalac istorije Vršca, što podrazumeva ne samo vladanje istorijski
’bitnim’ činjenicama kakve su bune, ratovi, seobe i slični grandiozni događaji,
već i postojanje posebnog afiniteta, osećaja za ono što se naziva ’duh vremena’
a sastoji se od mnoštva svakodnevnih sitnica.
U skladu sa ovakvim
doživljajem istorije – bliskog školi takozvane ’totalne istorije’ – knjige iz
Bibilioteke „Vršac ’94“ (do sada ih je izašlo pet) obrađuju teme u širokom
rasponu od legendi, preko ’klasičnog’ hronološkog nizanja događaja do
preuzimanja starih obrazaca duhovnog stvaralaštva.
Knjiga „Blago pod
vršačkom kulom“ Dušana Belče (Vršac, 1990) najsrećniji je, čini se, način za
otvaranje jedne istorijske biblioteke jer sadrži legende i priče o Vršcu,
neopterećene faktima i obavezom da se oni poštuju. U legendama susrećemo
esenciju ljudskih sudbina, njihovih odnosa, sukoba i ljubavi zapletenih u,
širokim nanosima skiciranom, okruženju. Načini zaplitanja i rasplitanja priče
pružaju uvid i u bitne odlike karaktera i preovlađujućeg svetonazora ovdašnjeg
stanovništva te su svojevrsna geoantropološka karta vršačkog podneblja. Ova je
knjiga prvi pokušaj da se sakupi i sačuva i taj aspekt istorije Vršca.
„Panorame, panoptikumi,
pokretne slike“ Dušana Belče (Vršac, 1991) nose u podnaslovu odrednicu „Prilog
istoriji spektakla u Vršcu“ i svojim sadržajem su raritetna knjiga čiji značaj
premaša okvire sredine i zemlje u kojoj je nastala obzirom da se bavi filmskom arheologijom,
malo poznatim delom predfilmske istorije. Belča je, za period 1860-1910.g. iz
lokalne štampe prikupio i sistematizovao oglase svih putujućih predstava koje
su nudile tada vrlo popularne vizuelne spektakle, od laterne magike, diorama,
ciklorama, stereoskopskih kabineta i drugih zabava, do pojave putujućih
kinematografa, zaključno sa otvaranjem dva stalna bioskopa u Vršcu. Tako pred
čitaocima defiluju razna ’čuda’ tehnike koja su bila sastavni deo nekih prošlih
generacija tako željnih atrakcija.
„Vršačke hronike“,
priređivača Dušana Belče (Vršac, 1993), čini pet tekstova:
„Prilog monografiji grada Vršca“ iz 1859. autora
Andrije Vasića (gradonačelnika, senatora i velikog beležnika ovdašnjeg) bavi
se, u prvom delu, istorijom a u drugom ondašnjom sadašnjošću grada
(stanovništvom, zdravstvom, varskim odnosima).
„Prilog za istoriju slobodnog kraljevskog grada
Vršca“ iz pera direktora Podrealke, Franca Ajzingera, objavljen u školskim
izveštajima 1858-1860, sličnog je sadržaja uz dosta istorijskih proizvoljnosti.
„O Vršcu“, iz 1867,
poznatog publiciste Nike Mandukića, u odnosu na prethodne, potpuniji je i
nacionalno opredeljeni spis.
„Prilozi za hroniku Vršca“ prati istoriju porodice Krištof,
od 1728. do 1865. godine sa mnoštvom podataka, od velikih, za grad i državu
značajnih, do onih o stanju useva, berbama grožđa, cenama vina, vremenskim
nepogodama i sl.
Poslednji segment knjige, pod naslovom „Iz starih
hronika“ istorija je porodice Petko-Pavlović, od 1716. do 1887. godine i takođe
donosi podatke iz svakodnevnog života koji jasno odražavaju duboku vezanost za
ritmove prirode (setve, žetve, berbe grožđa). Najveće smetnje tom dubokom
jedinstvu i mirnom životu sa zemljom nisu nepogode ili smrti (jer je to
sastavni deo takvog načina opstanka) već veliki državni potresi koji razaraju
porodične zajednice. Upravo u ovim hronikama oseća se taj retki dah postojanja,
trajanja predaka kao pojedinaca sa stvarnim sudbinama.
„Vršačko bankarstvo – Prilog istoriji vršačkih finansijskih
ustanova (1868-1994)“ Aleksandra Bobika (Vršac, 1994) otkriva još jednu ravan
prošlosti i otvara novu perspektivu sagledavanja istorije Vršca, njenih tokova,
uspona i padova. Bobik vrlo temeljno iznosi nepoznate činjenice o ekonomskim
tokovima i njihovom velikom uticaju na sva događanja u jednom vremenu.
„Kanon Svetom Teodoru Vršačkom“ Dušana Belče (Vršac,
1995) vraća iz istorije posebnu formu umetničkog izražavanja: kanon je stara
pesnička forma kojom su se služili pesnici u pravoslavnoj crkvi još u ranom
sredjem veku; čini ga devet pesama na biblijske teme. Posežući za ovim načinom
pevanja Belča uspeva da uspostavi intenzivnu duhovnu vezu sa našim precima među
kojima je i Sveti mučenik vladika Teodor Nastorović koji je 1594. godine poveo
bunu protiv Turaka. Kada je buna propala žrtvovao je svoj život da bi se
izbegli vrščani mogli vratiti u svoj grad. Kazna za vladiku bila je strašna –
’dranje na meh’ – živ je odran a od njegove kože je načinjena mešina koja se
vijorila na vetru sa gradskih zidina.
Knjige
iz Biblioteke „Vršac ’94“ predstavljaju nam bogatstvo prošlih vremena koje su
poznavali posvećenici dok je od ostalih bilo otuđeno - ili su se oni od tog
blaga otuđili?. Do sada izišli knjige (i one čije objavljivanje se priprema)
način su da ponovo uspostavimo moralne i duhovne veze sa sopstvenim korenima i
tradicijom, bez kojih se niko ne može smatrati potpunom ličnošću.
(1996)
0 komentara:
Постави коментар