DUBINA ARHETIPSKOG „Od totema do srodnika“ Aleksandar B. Laković, izdavač Narodno delo, Beograd, 2000.

U tekućoj književnoj produkciji opstaje nekoliko podvrsta tzv ’sekundarne literature’ – od jedva proširenih vesti o pojavi neke knjige preko prikaza do kritika i, konačno, sintetičkih sameravanja kojih je, obzirom na širine teorijskih zahvata, najmanje ali koja prevazilaze potrebe trenutka i ulaze u domen književne istorije. Aleksandar B. Laković spada u kritičare čije su namere i htenja u tumačenju literature visoko profesionalno ambiciozne i teže trajnijim rezultatima. U knjizi „Od totema do srodnika“, kojoj u podnaslovu stoji „Mitološki svet Slovena u srpskoj knjiženosti“ sabrano je 20-tak ogleda o poeziji i prozi savremenih srpskih pisaca i u njima Laković traga za etno-antropološko-mitskim slojevima i značenjima tekstova. Stoga je svaka knjiga ili pesma povod za poniranje u genezu i strukturu određenog pojma-institucije sa ovdašnjih prostora i za analizu njegovog uticaja na mentalni sklop naroda-grupe-pojedinca kroz prošlost do sadašnjosti (a u eseju o poeziji Slobodana Vukanovića i na određivanje budućnosti). Obzirom da mitologija na svojim krilima nosi celokupnu egzistenciju jedinke, od njenog rođenja, preko svih perioda života, do smrti, odnosno usmerava ga prema izgrađenim vrednosnim sistemima na kojima je utemeljen i funkcioniše nacionalni kolektivitet, traganje za određenim simbolom zahteva široko znanje te sposobnost da se isti prati kroz brojne promene a da bi se prepoznalo njegovo funkcionisanje i interakcije sa drugim elementima. Autor dodatno otežava svoj zadatak stavljanjem svojih razmatranja u kontekst opštih civilizacijskih tokova i filozofskih teorija i koncepata.

            Predmeti analize su vatra u prozi M. Demića, motiv božanstva-kulta-tabua vuka u poeziji V. Pope, dvojnika demona-pesnika i pesnika-demona u delu R. Vojvodića, kuće, gosta i sna u poeziji A. Vukadinovića, ogledala kod Z. Petrovića, zvona u stihovima D. Jevrić, motiv kape u narodnoj poeziji, petla kod S. Rakitića, životinjskog sveta u delima D. Popovića i R. Zlatanovića, hrasta u pesmi Lj. Simovića, oraha kod Đ. Sladoja i lekovitog bilja kod S. Vukanovića, te smrti i trajanja u stihovima S. Pavićevića, D. Ignjatovića i V. Jagličića. Svakom tumačenju Laković prilazi spremno i agilno, opremljen znanjem iz obimne literature o određenoj problematici, i zadire ispod prvih slojeva dela da bi stigao do manje vidljivih nivoa ’odgovornih’ za osnovnu konstrukciju-obrazac na  tragu arhetipskog a koga umetnik ne mora biti svestan, već prema onoj maksimi da ’pesma zna više od pesnika’. Do ovakvih dubina i zaključaka nesumnjivo je teško doći ali se to u Lakovićevim tekstovima ne vidi jer je on sposoban da piše smisleno, jasno i metodično, bez posezanja za nepotrebnim mistifikacijama  čime iskazuje poštovanje kako prema knjigama kojima se bavi tako i prema čitaocima kojima izlaže svoje ideje, što je svakako pažnje vredan napor.

(2001)