U FOKUSU
Delo Dušana Belče (1938) pleni bogatstvom i
raznovrsnošću; on je pesnik, pripovedač, romansijer, esejista, pozorišni, radio
i TV scenarista, izdavač i urednik, publicista, bibliotekar, aktivni učesnik
kulturnog života Vršca. Piše za decu
i odrasle, o životu i umiranju, o malim stvarima, o patuljcima i posetiocima sa
zvezda, o dalekoj prošlosti i dalekoj budućnosti. U tom višedecenijskom
intelektualnom naporu Belča je postao
(i ostao) strastveni zaljubljenik u istoriju Vršca, tragalac koji na svetlo dana iznosi činjenice koje su
prekrile godine i, još više, nezainteresovanost savremenika. Nizom tekstova za
novine i časopise, nekolikim studijama kao i edicijom knjiga „Vršac '94“ otkriva prošla vremena,
temelje na kojima savremenici grade svoje postojanje. Monografija „Vršac u XVIII veku“ jedan je od
krunskih dragulja koji sažimaju deo Belčinih
istraživanja.
Knjige-istorije
pojedinih naseljenih mesta, sela ili gradova iz tzv „provincije“, odnosno
regiona koji nisu centralni u državnim razmerama, retke su i različitih
ambicija odnosno dometa – od prostodušno lokal patriotskih do onih koje ne
uspevaju da razreše kontradiktornosti između događaja epohe i drugih koji su
bili važni kakvoj manjoj zajednici. Najređe su knjige koje spajaju makro i
mikro vizure dešavanja, otkrivaju uzroke i sagledavaju posledice događanja,
navode istorijske izvore ali i oživljavaju tadašnju svakodnevicu. „Vršac u XVIII veku“ upravo je takva,
jedinstvena knjiga.
REČ KRITIKE
Iako
se prvi put pominje 1439.g. u naredna dva veka Vršca nema puno u istorijama što je posledica zagubljenosti u
kužnim, močvarnim prostorima na obodu velike carevine i robovanja pod Turcima. Ipak, Austrijski ratovi sa Turcima
na početku XVIII veka u kojima je oslobođen Banat,
seoba Srba u ove krajeve za kojima su
doseljavani i Nemci, Mađari i Španci koji formiraju svoje zajednice,
početak su izlaska Vršca iz srednjeg
veka. Uprkos povremenim upadima i pustošenju Turaka i raznih bandi, epidemijama kuge i „gladnim godinama“,
ovo provincijsko naselje izrasta u važan centar uzgajanja svilene bube i
proizvodnje vina, odnosno prestižnu trgovačku i građansku sredinu koja ponekad,
kao u slučaju „Vršačke smutnje“
1777.g. i junačke odbrane grada od Turaka
1788.g, skreće pažnju i samih vladara. Kruna ovog perioda je ujedinjenje Srpske i Nemačke zajednice u jedinstveni Vršac koji uspeva da 1804.g. od cara Franca II dobije i posebna tržišna prava koja su bila zalog
njegovog daljeg prosperiteta.
Posle
detaljno iznetih važnih događaji fokus knjige se pomera na pitanja strukture
stanovništva (uz spisak pravoslavnog stanovništva u Vršcu iz popisa 1796.), na verski život zajednica u gradu, zidanje
crkava i manastira, na školski sistem, pisce i knjigoljupce, zografe i slikare
odnosno na svakodnevni život (oblačenje, ishranu, zabave i dečije igre...) i
hronike nevolja i nesreća koje su zadesile Vršac,
od suša i poplava do najezdi skakavaca. Sledi popis novina koje su izlazile u Vršcu odnosno citati članaka koji su o Vršcu objavljeni u drugim listovima tog
vremena. Knjigu zaključuju vršačke legende koje su nerazdvojni deo istorije tog
doba. Dušan Belča pažljivim slaganjem
segmenata odslikava epohu u svoj njenoj složenosti i punoći. Monografija „Vršac u XVIII veku“ puna je života a ne
suvoparnih podataka i otuda je (uprkos mestimičnim lektorskim i korektorskim
propustima izdavača u pripremi teksta za objavljivnaje) vrhunsko delo o ovom
segmentu istorije Vršca i reper za
sve buduće istoričare i ljubopitljive čitaoce.
(„Dnevnik“,
2014.)
0 komentara:
Постави коментар