Knjige koje (ni)je prekrila prašina - „Čudovišta koja smo voleli“ Ranko Munitić - ENCIKLOPEDIJA FANTASTIČNE UMETNOSTI

Ranko Munitić (1943-2009) spada u retke i otuda dragocene ljudi koji poseduju bogato znanje iz više oblasti i sposobnost da ta znanja spoje stvarajući sintetičke, multudisciplinarne tekstove. Stučnjak za igrani i animirani film te za strip, odnosno veliki poznavalac literature i popularne kulture, Munitić je u svojim knjigama, kakve su „Fantastika na ekranu“ I-II (1971-73), „O animaciji“ (1973), „Strip - deveta umetnost?“ (1975), „Kinematografska animacija u Jugoslaviji“ (1979), „Uvod u estetiku kinematografske animacije“ (1982), „Zagrebački krug crtanog filma“ (1978-1986), postavio temelje za teorijsko proučavanja određenih oblasti ili je ispisao knjige koje su reperi budućim istraživačima ali i zanimljivo štivo čitaocima voljnim da steknu širi uvid u teme koje ih interesuju. Njegov stil je, uprkos složenosti tema te brojnim referancama, jasan i prijemčiv.

            Godine 1986.g. Munitić, u izdanju „Dečjih novina“, objavljuje obimnu knjigu „Alisa na putu kroz podzemlje i svemir“; analizom Kerolovog remek-dela započinje Munitićevo bavljenje arhetipovima fantastične umetnosti. Žanrovska i klasična literatura, film, slikarstvo, strip izukrštani su i grade impozantnu sliku svakovrsnih uticaja koje je Kerol spojio u „Alisi...“ odnosno uticaja koje je ovo delo imalo na savremenike i potonje generacije.

            Nastavak bavljenjem fantastičkom umetnošću Munitić je 1990.g. ukoričio u prvi tom dela naslovljenog kao „Čudovišta koja smo voleli“ objavljenog, takođe, u „Dečjim novinama“ i takođe, kao „Alisa...“, u reprezentativnom izdanju većeg formata, na preko 500 strana u tvrdom povezu, sa zaštitnim omotom, sa mnoštvom crno-belih ilustracija sa kadrovima iz filmova, filmskim plakatima i strip sličicama. „Čudovišta...“ sadrže 20 eseja o junacima iz mitova, literature i filmova, od Noe, „božijeg miljenika“, preko Odiseja, Herkula, Orfeja, Simbada, Doktora Fausta, Pepeljuge, Gulivera, Barona Minhauzena, Frankenštajna, Kvazimoda, Pikove dame, Uklete kuće, Kapetana Nema, Alise, Karmile, Doktora Džejkila i gospodina Hajda, Ajše Besmrtne, Drakule do Nevidljivog čoveka, Šerloka Holmsa, praistorijskih čudovišta i napadača sa Marsa.

Predviđeni drugi tom „Čudovišta...“ nije objavljen zbog propasti izdavača izazvane slomom države, ratom i sankcijama. Tek 1997. u izdanju „Tera Pressa“ pojavljuju se „Čudovišta koja smo voleli 2“ u znatno skromnijoj opremi jer, kako Munitić piše u „Uvodnom Post Scriptumu“: „Čudovišta, tako, i dalje dele našu zajedničku sudbinu.“ U ovom tomu je sledećih 20 ogleda o Fantomu opere, Alrauni, Fantomasu, Tarzanu, Fu Mančuu, Orlakovim rukama, Vladarki Atlantide, Doktoru Mabuzeu, generalu Zarkofu, Džemsu Bondu, Rozmerinoj bebi, nakazama, zombijima, vukodlacima, mutantima, „Planeti majmuna“ i  Zvezdanoj bebi iz „Odiseje u svemiru, 2001“.

Sadržaj oba toma „Čudovišta...“ razotkriva se kao impozantna enciklopedija svekolike ljudske kulture; enciklopedija, naravno, nepotpuna ali neprikosnovena u delovima-temama koje obrađuje. Fascinantno je kako Munitić lako i elegatno, nadahnuto i vispreno prati razvoj mitova od začetaka do današnjice, kako ih preuzimaju literatura, glavnotokovska i žanrovska, i filmska umetnost, razvijajući ih i produbljujući ili vulgarizujući ih i siromašeći; sva kazivanja prati mnoštvo citata iz dela o kojima je reč ili iz teorijskih knjiga. U daljem razvijanju teza Munitić prati i kako je neko „čudovište“ ušlo u sfere široke, popularne kulture dobijajući neratko sasvim drugačiji lik i oblik u odnosu na originalni mit ili knjigu. Masovno konzumirane umetnosti, kakve su film ili strip, bitno utiču na taj „svakodnevni“ lik mitova koji „nasleđuju i troše“ potonje generacije konzumenata. Munitićev pogled na vrhunsku i „potrošačku“ umetnost, na prošlost, sadašnjost i budućnost, njegovo široko razumevanje kulturoloških fenomena te zaključci o njihovom razvoju samo su na korak su od formulisanja filozofsko/teorijske hipoteze o tokovima kulture.

„Kreativni centar“ je 2007. godine započeo izdavanje „Čudovišta koja smo voleli“ u šest tomova koji su trebali da sadrže još 20 novih ogleda odnosno dopune onih ranije objavljenih. Prva tri toma sadrže nova poglavlja o Zigfridu, kralju Arturu, Prosperu, Lepotici i zveri, Maloj sireni, Ahabu i belom kitu, Pinokiju, Dorijanu Greju, devojčici Doriti iz „Čarobnjaka iz Oza“, Velsovom „Vremeplovu“ i Petru Panu. Zbog Munitićeve iznenadne smrti projekat je sveden na pet knjiga. U poslednjoj knjizi, pre „Indeksa imena i pojmova“ (koji je sačinio Zoran Penevski), odštampan je „Epilog galaksije slika“ koji svojom konciznošću i univerzalnošću sagledavanja „duhovnog puteštvija“ svedoči o Munitićevoj izuzetnoj viziji kulture kao temelja Čovekovog samopoimanja. „Čudovišta koja smo voleli“ svakako su vredan deo našeg dela tog fenomena.

(„Dnevnik“, 2015.)