UČENJE VEŠTINE LAGANJA - „Grad ambasada“ Čajna Mjevila; izdavač Čarobna knjiga 2019.

 

Čajna Mjevil (1972) nije nepoznat ovdašnjoj čitalačkoj publici; do sada su mu na srpski prevedena dva romana („Stanice Perdido“, „Grad i grad“) i jedna priča. Na početku karijere, kada je i objavio roman „Stanica Perdido“, ubrajan je među autore koji su deo pokreta nazvanog „new weird“, „nova čudna (fantastika)“, koji je donosio bizarne mešavine žanrovskih fantastika upotpunjene ambicioznijim stilom pripovedanja. Mada „new weird“ nije imao večeg odjeka među širokom čitalačkom publikom (koja je radije ostajala u okvirima prepoznatljivih žanrovskih obrazaca) njegovi su protagonisti, na čelu sa Džefom Vandermerom, svojevrsnim guruom pokreta, nastavili da ispisuju dela utemeljena na neobičnim, svežim idejama. Tako je i roman „Grad i grad“ doneo bizarnu priču o paralelnom postojanju dve stvarnosti u jednom arhitektonskom entitetu-gradu, umnogome se oslanjajući na istorijska iskustva podeljenih država i gradova, razvijajuću sutuacije do apsurda uz iznenađujuće alegorijske poente. U tom nizu „Grad ambasada“, originalno objavljen 2011. godine, može se posmatrati kao nastavak Mjevilovog iskoračivanja iz žanrovskih matrica, i kao sveže, intrigantno promišljanje bazičnih pojmova civilizacije.

            U najširem novou priča „Grada ambasada“ odvija se u dalekoj budućnosti u kojoj u poznatom svemiru postoji više različitih oblika inteligentnog života, više nastanjenih planeta koje opstaju u složenoj hijerarhiji vlasti; između planeta funkcioniše teretni i putnički saobraćaj a kao prečica do odredišta koristi se putovanje kroz svojevrsni hipersvemir nazvan „imer“; vodiči kroz imer su posebno trenirani piloti „imerseri“. Jedna od njih, Avis, rođena je na planeti Arijeki sa periferije poznatog svemira, u Gradu ambasada, u kome ljudski ambasadori komuniciraju sa neobičnim Domaćinima. Ovi, pak, govore i razmišljaju na sasvim osoben način - istovremenim oglašavanjem iz dvoje usta - pa stoga i ambasadori dolaze u istreniranim parovima koji mogu da se istovremeno oglašavaju jer, u suprotnom, Domaćini ih neće doživljavati kao inteligentne jedinke. Specifičnost jezika Domaćina je njegova povezanost za realnost zbog čega oni moraju da imaju materijalni oblik-etalon iskaza ili poređenja; ovo, pak, u krajnjem, rezultira njihovom nesposobnošću da - lažu! Za ljude čiji je jezik i mentalni sklop drugačiji to je nepojmljiva situacija kojoj moraju da se prilagode. Stoga se na Arijeki iskušavaju sami temelji ljudskog doživljaja okruženja i njegove mentalne „obrade“ (što podrazumeva i laganje). Svaka audijencija ambasadora i Domaćina mogućnost je otkrivanja novih razlika i neusklađenosti - takav je i festival laganja na kome Domaćini pokušavaju, najčešće neuspešno, da izreknu nešto što nije istina, odnosno ne postoji. Viši nivo „neverovatnosti“ nastupa dolaskom novog ambasadoskog para čiji govor ima neobjašnjiv rezultat - narkomansku opčinjenost Domaćina koji bez redovne doze tog govora „kriziraju“, tako što se potpuno isključuju iz svakodnevice ili postaju agresivni. Ipak, među Domaćinima se javlja i otpor koji podrazumeva samosakaćenje kao način sprečavanja zavisnosti. Oni na koje „droga“ ne deluje kreću u obračun sa zavisnicima i ljudima u Gradu ambasada!

            Mjevilove postavke o susretu sa drugom inteligencijom kao podsticajem da se ljudska vrsta samospozna samo su temelj za nove krugove spekulacija. Uprkos savetima teoretičara o kontrolisanju i kanalisanju količine „začudnosti“ (ili „novuma“), Mjevil ne posustaje u otvaranju sve novih i novih pitanja, u permanentnom oneobičavanju događanja, zahtevajući od čitaoca konstantnu pažnju i oprez. Razotkrivanje ustrojstava ljudskog ponašanja koja se „uzimaju zdravo za gotovo“, kao intelektualni elemenat priče, usložnjava se dešavanjima koja izmiču ljudskoj logici i pojačano testiraju otvorenost čitalaca za drugačije vizure. Uz ove težišne tačke kazivanja, Mjevil je agilan i na nivou pojedinačnog - njegove koncepcije zajedništva, braka, roditeljstva, stanovanja, ishrane, egzistencije izmeštene su iz današnjih; isti je slučaj sa funkcijama mašina, samostalnih automata, genetski izmenjenih biljaka i životinja. Otuda su slike i prizori u romanu izuzetno bogati detaljima svakovrsnih oneobičenosti. I u tom segmentu Mjevil je škrt prema čitaocima jer se on (kao što je to povremeno radio F. Dik i stalno radi V. Gibson) ne zaustavlja kako bi objasnio značenje nekog naziva i pojma već nastavlja dalje, bez tzv „mrtvih mesta u tekstu“, da bi, eventualno, na nekoj drugoj stranici dao naznaku šta bi ono ranije rečeno trebalo da znači.

            Rečju, „Grad ambasada“ inteligentno je osmišljeno i sjajno ispisano intrigantno delo koje postavlja neka od temeljnih pitanja svekolikog ljudskog postojanja što je nesporna privilegija naučne fantastike.

            („Dnevnik“, 2020.)