U SPOMEN NEVINIM ŽRTVAMA – „Slepi spomenik“ Dragog Bugarčića; izdavač Čigoja štampa, Beograd, 2015.

U FOKUSU

            Dragi Bugarčić (1948), pripovedač je i romansijer srednje generacije čiji dosadašnji opus čine dve zbirke priča, jedna dokumentarno-publicistička knjigu i 13 romana. Na početku svog spisateljskog rada bavio se odrastanjem mladića u imaginarnoj panonskoj varošici Roševo odnosno njihovim odlaskom na „privremeni rad“ u inostranstvo, uglavnom Austriju i Nemačku. Prateći mladalačke i zrele godine svojih junaka Bugarčić postupno fokus svojih interesovanja vraća na ravničarske prostore, prepličući savremena dešavanja i prošlost da bi se u nekoliko novijih knjiga usredsredio na dešavanja tokom II svetskog rata i posle njega, posebno na stradanja nemačkog starosedelačkog življa u Vršcu i Vojvodini. Ova je tematika dugo bila nepoznata široj javnosti, prekrivena velovima službenih tajni i namernog prećutkivanja činjenica da su „domaći“ Nemci kolektivno, bez sudskih presuda, proterivani iz svojih domova i slati u logore, na prinudni rad, mučeni i izgladnjavani do smrti, bez lekarske i druge nužne pomoći. Retki preživeli uspevali su prebegnu u Austriju i dalje na Zapad a njihove potresne sudbine potakle su Bugarčića da se posveti ovim dešavanjima; tako se roman „Gatalica“ (2013) bavi sudbinom Roberta Hamerštila koji je rodom iz Vršca, iz koga je preko logora u Plandištu (Zičidorf) pobegao u Austriju da bi tamo postao jedan od najcenjenijih savremenih slikara.

            Roman „Sporedna ulica“ (2006, 2012) opisuje streljanje nevinih ljudi, staraca, žena i dece oktobra 1944.g. u tek oslobođenom Vršcu, kao odmazdu za ubistvo oficira Crvene armije. Na njega se nastavlja „Krst na vršačkom Šinteraju“ (2014, napisan u saradnji sa Nadeždom Radović) u kome su sabrani novinski tekstovi i polemike povodom inicijative da se posleratno stratište vršačkih Nemaca, na stočnom i psećem groblju, dostojno obeleži; drugi deo knjige čine svedočenja Nemaca logoraša i prognanika. „Slepi spomenik“ novo je poglavlje ove tragedije.

REČ KRITIKE

            „Slepi spomenik“ u paralelnim pripovedačkim linijama prati ratne i poratne sudbine Gerharda Šmita, Tereze Veber i, ponajviše, Beatriks Fiksman odnosno njen neuspeli pokušaj da predsednika opštine ubedi u nužnost podizanja krsta na Šinteraju te, kao kontrapunkt, napore skulptora Zvonimira Santrača da izvaja skulpturu znamenitog šahovskog velemajstora Bore Kostića. Beatriks, Gerhard i Tereza ispovedaju se, odvojeno, u Vršcu i Beču, novinarki N. R. odnosno uredniku lokalne vršačke televizije, Branislavu Lazinu. Težina mučnih sudbina/povesti o detinjim nadanjima i željama prekinutim ratom i progonstvom, s jedne strane, o ljubavi prema rodnom gradu, želji da se patnja i mučeništvo ne zaborave, s druge strane, biva poništena ravnodušnošću i kalkulantstvom lokalnog moćnika koji čuva svoju karijeru i primer je sveprisutnog širomaštva duhom, nesposobnosti da se izmakne iz ustajale mrtvaje provincijalizma. Otuda i podnaslov romana „Filosofija nove palanke ili Nova filosofija palanke“ za kojim sledi novi „Roman o događajima sredinom dvadesetog veka s početka trećeg milenijuma i u hromom vremenu“.

            Ova gusta, sumorna knjiga u kojoj se neprestano prepliću prošlost i sadašnjost odnosno glasovi različitih ljudi ispisana je u jednoj rečenici, zagrcnutoj od tenzija i emocija, koja teče na 130 stranica i čitaocu dozvoljava da, tek ovlaš, suzdržano, predahne u trenu kada se neka reč apostrofira kao naslov, znamen koji upozorava na bitnost trenutka ili je prekretnica u poimanju rečenog. Bugarčić uspeva, uprkos zahtevnoj formi, da održi ritam teksta, ne izgubi na intenzitetu pripovesti i dovede ih do višeznačnog finala, podigavši tako svoj spomenik u čast nevinih žrtava koje ne smeju (i neće) biti zaboravljene.

            („Dnevnik“, 2015)